MEDITERRANEAN METAPHORS

I.
Is there any other region in the world than the Meditterranean, where history and culture create such extraordinary encounters and diversifications?  And what is this area experiencing within the context of the maelstrom, called globalization, of the end of the century?
In fact, what new encounters or diversifications will this globalization, which is not at all new to this geography and which has been experienced in this region at different times under different names, bring to the fore?
In this geography where religions, cultures, ethnicities have formed knots impossible to unravel, how do we evaluate the results of the past century’s experience?
The most recent stage of the encounter and diversification has taken place in the region when tradition and modernity met with one another with radical breaks, rough resistances, loaded submissions, and painful assimilations.  Large transformations which have left behind wars, migrations, cities destroyed or forced to change, and difficult to comprehend in the framework of one human’s life…
The millennia-old cities of the Mediterranean conceal in themselves deep and complex memories of all the transformations.  Artists today, who refuse to accept reality and life as they are, trace these memories scrupulously and with patience.  They claim that in order to understand the Mediterranean and all the phenomena it implies it is perhaps necessary to pay attention and investigate to the postmodern art produced in this region and they claim perhaps this is the easiest way, and that metaphors are often more meaningful than realities and lives.  For the current generations, the Mediterranean is an arena in which four great cultures (Roman Christianity, Asian and Arabic Islam, Palestinian Judaism, Byzantine Orthodoxy) have lived in peace, war, and cold war.  The permeabilities among these cultures are too complex to analyze; political borders that have been erected between these cultures and are protected by means of the most developed vehicles and arms cannot destroy the magnetic field between these cultures; and they cannot prevent their organic coalescence.
While living amid military, political, economic, social complexities/contrasts, enviable wealths, grievous poverties, economic fluctuations, ecological disasters, political corruptions, Mediterranean people are both envied and harrassed by those in the rest of the world.  Mediterranean people have doubts about and hopes for the future; they have superstitions along with disbelief.  Nature and culture enable them to enjoy life and dream under all circumstances.  They are pure of heart, amateurish, tolerant, yet shrewd, professional, and stubborn.  They have a style which they seized from the past and successfully continue to employ in every period.  They steal from both tradition and modernity; they try to break with both tradition and modernity.  Sensitive, odd, with a sense of black humor, warm, depressed, thunderous, and enthusiastic…The Mediterranean person seems to be innately postmodernist!
This multidimensional, impressive and easily impressionable society has, for the past half century come under the influence of the megatrends of consumption, tourism, and the media network.  The billboards of Coca Cola, IBM, Sony, and McDonald’s form screens covering historical monuments and peerless panoramas; international hotel chains, resorts, and the US-derived television culture tread upon the diversity of Mediterranean culture.  Economic and political discontent, an increasingly growing subculture, and the consumer culture that is eroding diversity, may, in the near future, cause the alienation of the Mediterranean people toward themselves and the environment.
As always, art warns against this alienation and proposes solutions.
In most Mediterranean countries, art bears broad meaning. With their presence in museums and instances blending in with the architecture, the traditional arts do not carry iconographic value; they are also symbols that respond to the identity problem of the masses.  In this context, to the extent they can survive, traditional arts influence contemporary art in a variety of ways.  The masses of people still resist the replacement of traditional art by the modern.  For them, modern painting and sculpture continue to be crafts.  While traditional art is seen as an organic aspect of the cultural identity, modern art is seen as an interference in this culture.  But, at the same time, forms of modern art constitute the scream of repressed identities and the essential material of the subculture.  Modern art is a source of restlessness for the masses because it contains contrasts, is open to diverse ideologies.  But this restlessness at the same time is, for the masses, a way of expressing themselves.  It would not be an exaggeration to claim that the creators in the two areas do not really know each other, that for each the other is an “other.”  This distance, which was more distinct in the past, is decreased today owing to the interest of the postmodern artist toward micro-cultures. Though it is known that modernism has given way to a universal culture, the fear of losing authenticity is still apparent.  Samir Amin’s words offer a solution to the dilemma: “Despite the polarization of center/periphery upon which it is erected, the unified world insistently presents, to every culture that seeks to found a better future based on solutions to the real problems of today, what is essentially universalism. Multiplicity has to serve the constitution of universalism instead of being posited as its absolute opposite.”
However, the difficulty of becoming universal while preserving cultural diversity has been observed especially in the Mediterranean cultures’ phases of passage into the 20th century.  We have seen, and continue to see, the exceedingly tasteless results of the modern, functionalist employment of architectural elements in modernism and postmodernism.  The preservation of the spirit of the past requires knowledge that is deep, distilled, and subtle and involves a difficulty on the order of re-creating the “causality” of cultural elements that have, within the spirit of the times, survived to our day.  Nor have the phases, in the past century, of painting and sculpture offered satisfactory results. While West European artists were using colors, forms, textures, and concepts belonging to the Mediterranean, it fell to East Mediterranean and North African artists to imitate what the former produced.  This was a contradiction impossible to live through.  But they lived through it.  They were compelled to become re-acquainted with what had been originally theirs, by re-processing it through modernism, which was not theirs.  Now, toward the end of the century they are able to experience the results of their own modernism.
To view and offer for viewing the results of a modernism peculiar to the Mediterranean in architecture, literature, the cinema, and in contemporary art is now almost the only possible way of establishing links with the past cultures of the Mediterranean, generating hope for the future, and of establishing a “retro-visionary” reflection specific to the region.  Because the modernism in politics, economics and the media does not appear to provide an intellectual wealth that would offer people hope, it has become very important for art to preserve its prominence in social life.
The infrastructure of the project of “globalization” foreseen for the coming century, may consist of the reinforcement of the relations between the artistic agendas of Mediterranean countries and the comparison of the results of their artistic experiences.
This is the most significant rationale behind the series, “Mediterranean Metaphors” launched by the Borusan Art Gallery.  It was also inevitable that the first exhibition related to Cairo, as the largest city in the Mediterranean.

II.
…
Bizim Mısır’ımızın zenginlikleri yok
Ne güzel ırmakları ne çeşmeleri var
Ne de geniş gölgeler yayan yüksek dağları
Onun yerine büyülü çiçekleri var, alevlenen
Ptah’ın meşalesinden; yaydığı gizemli kokularla, tatlarla doğayı kendinden geçiren.
…
From Cavafy, Sham-El-Nesim

The first exhibition of the series Mediterranean Metaphors aims at representing the contemporary-artistic environment in Egypt, and presents work by three young artists, Mona Marzouk, Mohamed Fathi Abo El Naga and Rehab El Sadek.
Characteristics of Mediterranean cultures have left their mark on the major movements of 20th century Modernist art, such as Cubism (1910s), Surrealism (1920s), Neorealism (1960s), Arte Povera (1970s), Transavanguardia (1980s).  Until the 1980s, France and Italy, where these movements emerged, were perceived as the representatives of Mediterranean identity.  In the 1980s, Greece and Spain joined this group.  Throughout the century, African and Middle Eastern countries, which were the carriers of the historical inheritance of the Mediterranean identity, remained in the background owing to political, economic, and social crises and impasses.  While Modernism on the one hand raised these countries on a par with contemporary civilization, it also caused radical, social and cultural breaks; and the artists, throughout the present century, strived to produce “a new art” for their societies.  Postmodernism and its aftermath, which brought about the emerging to the foreground of identities and comportments, the increasing valuation of cultural roots and variety, and the reconciliation of the traditional and the current, have enabled the contemporary art of these countries to assume their place on the world artistic stage.  The parallelism between the identity of Mediterranean artists and postmodernist approaches render it certain that the production of contemporary art in the Mediterranean will draw increasingly more attention to itself.
It is not a coincidence that the first exhibition in this series is devoted to the Egyptian contemporary art environment.  The Egyptian contemporary art environment has a past of a century.  Modern art education was launched in 1908 with the establishment of the Cairo Fine Arts Academy; in 1927 the Cairo Modern Art Museum was founded; the Art Educators’ Institute that had been founded in 1947 became the University of Art Education in 1970; after 1973 art centers opened everywhere in the country, and in 1982 the Cairo Biennial was launched.  The Cairo Biennial, of which the seventh took place in the past months, draws attention as being the environment through which one gains access to the international contemporary art of African countries, the Arab world, and numerous Asian countries.
Without a doubt, the exhibition does not assume a responsibility so big as presenting Egyptian contemporary art in its entirety.  It aims at showing the viewer the sources to which contemporary art production in Egypt points, the nature of the field it purports to cover for contemporary art production, and the results which the connections between the past and the present create.  The differences in material, technique, style, and method in the works of these three artists who have been selected from among the young generation, exemplify the variety of production, while their intellectual and aesthetic differences point at the wealth of the cultural sources. Offering a slice of the current, the exhibition proposes to the viewer a revision of the century-old modern art production along with the millennia old culture behind it.  In so doing, it also provides clues about the characteristics of the generation with which Cairo, the largest metropolis of the Mediterranean, is entering the new century.
Beral Madra
March 1999

Translated by Mine Şengel

 

 

 

 

 

AKDENIZ METAFORLARI

 

 

I.

Akdeniz gibi, doğa, tarih ve kültürün olağanüstü bireşimler ve çözülmeler oluşturduğu başka bir bölge var mı, dünyada?  Ve bu bölge, küresellik denilen yüzyıl sonu anaforu içinde neler yaşıyor?

Gerçekte bu bölge için hiç de yeni olmayan, başka zamanlarda başka adlar taşıyan bu küresellik, burada hangi yeni bireşimlere ya da ayrışımlara neden olacak?

Dinlerin, kültürlerin, ırkların, çözülmesi olanaksız düğümler oluşturduğu bu coğrafyada, bu yüzyıl boyunca yaşananların sonuçlarını nasıl değerlendiriyoruz?

Bu bölgede en son bireşim ve ayrışma, büyük kopuşlarla, sert direnişlerle, ağır boyun eğmelerle, sancılı özümsemelerle gelenek ve modernizm karşılaştığında oldu. Arkasında savaşlar, göçler, yıkılmış ya da değişmeye zorlanmış kentler bırakan, bir insan yaşamına sığması zor büyük değişimler…

Akdeniz’in binlerce yıllık kentlerinde, bütün değişimlere ilişkin derin ve karmaşık bellekler saklı; gerçekleri ve yaşamı olduğu gibi kabul etmeyen günümüz sanatçıları titizlikle ve sabırla bunların izini sürüyor. Onlar, Akdenizi ve onun içerdiği bütün olguları anlamak için, bu bölgede üretilen post-modern sanatı dikkatle izlemek ve incelemek belki de en kolay yoldur, ve metaforlar çoğu kez gerçeklerden ve yaşamlardan daha  anlamlıdır, daha içeriklidir diyorlar.

Bu yüzyıldaki kuşaklar için, Akdeniz, dört büyük kültürün (Roma kökenli Hıristiyanlık, Asya ve Arap kökenli Islamiyet, Filistin kökenli Yahudilik, Bizans kökenli Ortodoksluk) barış, savaş, soğuk savaş içinde yaşadığı,  bir arenadır. Bu kültürler arasındaki geçişler, ayıklanmayacak kadar çapraşıktır; en gelişmiş aygıtlarla ve silahlarla korunan ülke sınırları bu kültürler arası çekim alanlarını bozamıyor, bu organik kaynaşmayı engelleyemiyor.

Akdeniz insanı askeri, siyasal, ekonomik, toplumsal karışıklıklar/karşıtlıklar içinde, göz kamaştırıcı zenginlikler, yürek parçalayıcı yoksulluklar, ekonomik çalkantılar, ekolojik felaketler, siyasal yozlaşmalar içinde yaşarken, dünyanın geri kalanı tarafından hem kıskanılıyor hem de yıpratılıyor. Geleceği konusunda kuşkuları ve umutları var; inançsızlıkları yanında körinançları var. Doğa ve kültür, onun her durumda yaşamın tadına varmasını ve düş kurmasını sağlıyor. O,  safyürekli, amatör, hoşgörülü, ama aynı zamanda kurnaz, profesyonel ve inatçı. Geçmişten kaptığı, ve her dönemde yeniden kullanmayı başardığı bir uslubu var. Hem gelenekten hem de modernden çalıyor; hem gelenekten hem de modernden kopmaya çalışıyor. Duyarlı, tuhaf huylu, kara mizahçı, sıcakkanlı, bunalımlı, taşkın ve coşkun… Akdeniz insanı sanki doğuştan Post-modernist!

Bu çok yönlü, etkileyici ve etkilenen toplum yarım yüzyıldır, gittikçe yoğunlaşan biçimde tüketim, turizm ve televizyon ağı gibi mega eğilimlerin etkisi altında. Cocacola, IBM, Sony, McDonalds billboardları tarihsel anıtların, eşsiz manzaraların önüne perde çekiyor; uluslararası oteller zinciri,  tatilköyleri ve ABD çıkışlı televizyon kültürü, Akdeniz’in kültür çeşitliliğini çiğniyor. Ekonomik ve siyasal huzursuzluklar, gittikçe büyüyen altkültür, gittikçe çeşitliliği yok eden tüketim kültürü yakın bir gelecekte, Akdeniz insanının kendine ve çevreye yabancılaşmasına neden olabilir.

Sanat her zaman olduğu gibi, şimdi de bu yabancılaşmaya karşı uyarıyor ve öneriler getiriyor.

Akdeniz ülkelerinin çoğunda sanat çok geniş anlamlıdır. Geleneksel sanatlar, müzelerdeki görüntüleriyle ve mimariyle bütünleşmiş örnekleriyle yalnız ikonografik bir değer taşımazlar, aynı zamanda kitlelerin kimlik sorunlarını doyurucu simgelerdir; bu bağlamda, var kalabildikleri ölçüde  geleneksel sanatlar, bugünün sanatını da değişik ölçülerde etkilerler. Geniş kitleler modern sanatı geleneksel sanatın yerine koymamakta direnmektedir; onlar için modern resim ve heykel, hala zanaattır. Geleneksel sanat, kültür kimliğinin organik bir parçası olarak görülürken, modern sanat bu kültüre bir müdahale olarak algılanmaktadır; ama bir yandan da modern sanat biçimleri, bastırılmış kimliklerin feryadı ve altkültürün tözlü malzemesidir.  Modern sanat karşıtlıkları barındırdığı, ideolojilere açık olduğu için, geniş kitleler için huzursuzluğun kaynaklarından birsisidir; ama bu huzursuzluk aynı zamanda kitlelerin kendini ifade yoludur. Her iki alanın yaratıcılarını birbirilerini tanımadıklarını, birbirilerine “öteki” olarak davrandıklarını söylemek abartılı değildir. Geçmişte çok daha belirgin olan bu uzaklık, günümüzde, post-modern sanatçının mikro-kültürlere karşı ilgisi dolayısıyla bir ölçüde azalmıştır. Modernizmin evrenselci bir kültüre yol açtığı bilindiği halde, özgün kültürü yitirme korkusu belirgindir. Samir Amin’in sözleri, bu çelişkiye bir çözüm sunuyor: ” Üzerinde yükseldiği merkezler/çeperler kutuplaşmasına rağmen dünyanın birliği, günümüzün gerçek sorunlarının çözümüne dayalı daha iyi bir gelecek kurmak isteyen her kültüre, ana boyutu itibariyle evrenselci olmayı dayatıyor. Çeşitlilik, evrenselciliği oluşturmaya hizmet etmelidir, onun mutlak karşıtı olarak karşısına konulmak yerine.” (1)

Ne ki, kültürel çeşitliliği koruyarak evrenselci olmanın ne denli zor olduğu, özellikle Akdeniz kültürlerinin 20.yy’da  geçirdiği aşamalarda  izlendi. Bu ülkelerdeki modern ve post-modern mimaride tarihsel yapı ögelerinin modern işlevsellik içinde kullanılmasınınn ne denli zevksiz sonuçlar doğurduğunu gördük ve görüyoruz. Zamanın ruhu içinde, geçmişin ruhunu korumak, derin, süzülmüş, dinlenmiş bir bilgi istediği gibi, günümüze değin varkalabilmiş kültüremlerin “nedenselliğini” de yeniden yaratabilmek gibi bir zorluk içerir. Resim ve heykel alanında da yüzyıl boyunca geçirilen aşamalar her zaman doyurucu sonuçlar vermedi. Batı Avrupa’lı sanatçılar, Akdeniz’a ait renkleri, biçimleri, dokuları, kavramları  kullanırken, Doğu Akdeniz’li ve Kuzey Afrikalı sanatçılara, onların ürettiklerini örnek almak düşüyordu. Bu yaşanması olanaksız bir çelişkiydi, ama yaşadılar. Kendilerine ait olanı, kendilerine ait olmayan modernizmin içinden geçirerek yeniden tanımayı öğrenmek zorunda kaldılar. Yüzyılın sonuna doğru kendi modernizmlerinin sonuçlarını yaşıyabiliyorlar.

Akdeniz’e özgü modernizmin sonuçlarını mimaride, yazında, sinemada, çağdaş sanatta izlemek / izlettirmek, Akdeniz’in geçmiş kültürleriyle bağlantılar kurmanın ve geleceğe yönelik umutlar beslemenin, bu bölgeye özgü “retrovizyoner” düşüncenin, artık nerdeyse tek yoludur. Siyaset, ekonimi ve medyanın “modernizmi”nin, insanlara umut verecek, düşünce zenginliği sağlayacak bir görüntüsü olmadığı için, sanatı gündemde tutmanın önemi belirginleşiyor.

Akdeniz ülkeleri sanat gündemleri arasındaki ilişkilerin sağlamlaştırılması, yüzyıllık sanat deneyimlerinin sonuçlarının karşılaştırılması, gelecek yüzyıl için öngörülen “küresellik” projesinin altyapısını oluşturabilir.

Borusan Sanat Galerisi’nin “Akdeniz Metaforları” dizisine başlamasının en önemli gerekçesi budur. Ilk serginin Akdeniz’in en büyük kenti olan Kahire bağlantılı olarak başlaması kaçınılmazdı

 

 

II.

…

Our Egypt has no rich greenness,

No delightful creeks or fountains,

It has no high mountains that cast a broad shade.

But it has magic flowers fallen aflame

From the torch Ptah; exhaling unknown fragrance, aromas in which nature swoons.

…

From the poem Sham-El-Nessim of Cavafy(2)

 

 

Akdeniz Metaforları dizi’sinin ilk sergisi Mısır çağdaş sanat ortamını tanıtmayı amaçlıyor ve üç genç sanatçının, Mona Marzouk, Mohamed Fathi Abo El Naga ve Rehab El Sadek’in yapıtlarını sunuyor.

20.yy sanatının “Modernizm” döneminde Akdeniz kültürlerinin özellikleri, Kübizm (1910’lar), Sürrealizm (1920’ler), Yeni Gerçekçilik (1960’lar), Arte Povera (1970’ler), Transavanguardia (1980’ler) gibi belli başlı akımlara damgasını vurmuştur. 1980’lere kadar, bu akımların ortaya çıktığı Fransa ve Italya Akdeniz kimliğinin temsilcileri gibi görünüyordu, 1980’lerde Yunanistan ve Ispanya bu gruba katıldı. Yüzyıl boyunca, Akdeniz kimliğinin tarihsel mirasını taşıyan Afrika ve Orta Doğu ülkeleri, siyasal, ekonomik ve toplumsal bunalımlar ve çıkmazlar yüzünden geri planda kaldılar. Modernizm bu ülkeleri bir yandan bu yüzyılın uygarlık düzeyine çıkarırken, bir yandan sert toplumsal ve kültürel kopuşlara neden oldu; sanatçılar da yüzyıl boyunca bu ülkelerin sanatçılarının toplumları için “yeni bir sanat” üretmeye çalıştı. Kimliklerin ve davranışların öne çıkması, kültürel kökenlerin ve çeşitliliğin değer kazanması, geleneksel ve güncelin uzlaşması gibi gereklilikleri doğuran Postmodernizm ve sonrası gelişmeler, bu ülkelerdeki çağdaş sanatın, dünya sanat sahnesinde yerini almasına neden oldu. Akdeniz’li sanatçının kimliği ile post-modernist yaklaşımlar arasındaki koşutluk, Akdeniz’deki çağdaş sanat üretiminin bundan böyle daha çok ilgi çekeceğine kesinlik kazandırıyor.

Bu dizi içinde ilk olarak Mısır çağdaş sanat ortamının yer alması rastlantısal değildir; Mısır çağdaş sanat ortamı yüzyıllık bir geçmişe sahiptir. Modern sanat eğitimi, 1908’de Kahire Güzel Sanatlar Akademisi ‘nin kurulmasıyla başlamış, 1927’de Kahire Modern Sanat Müzesi kurulmuş, 1947’de kurulan Sanat Eğitimcileri Enstitüsü 1970’de Sanat Eğitimi üniversitesine dönüştürülmüş, 1973’den sonra ülkenin her yerinde sanat merkezleri açılmış ve 1982’de Kahire Bienali başlamıştır. Geçtiğimiz aylarda yedincisi yapılan Kahire Bienali, Afrika ülkeleri, Arap dünyası ve birçok Asya ülkesinin uluslararası çağdaş sanat ortamına açılma ortamı olarak dikkati çekmektedir.

Sergi, kuşkusuz tümel bir Mısır çağdaş sanat ortamı sunmak gibi büyük bir sorumluluğu yüklenmemektedir. Izleyiciye, Mısır’daki çağdaş sanat üretiminin hangi kaynaklara gönderme yaptığını, uluslararası sanat üretimi için nasıl bir alan kaplamaya talip olduğunu, dün ve bugün arasındaki bağların nasıl bir sonuç yarattığını göstermeyi amaçlamaktadır. Genç kuşak arasından seçilen bu üç sanatçının işlerindeki malzeme, teknik, uslup, yöntem farkları, üretimin çeşitliliğini, düşünsel ve estetik farklar ise kültürel kaynakların zenginliğini örneklemektedir. Sergi, güncel bir kesiti sunarak, izleyiciye, bu sanatçıların arkasındaki binlerce yıllık kültürü ve yüzyıllık modern sanat üretimini bir kez daha gözden geçirmeyi de önerirken, Akdeniz’in en büyük megapolü olan Kahire’nin, gelecek yüzyıla nasıl bir  kuşakla girdiğine ilişkin ipuçları vermektedir.

BERAL MADRA, MART 1999

 1. Samir Amin,  “Çeperde: Ulusal Kurtuluşun Sonu mu?”, Büyük Kargaşa, Alan Yayıncılıki 1993, s. 145; 2. The complete Poems of Cavafy, Ed. By Rae Dalven, A Harvest/HJB Book, New York, London, 1976